کردستان با طبیعت بکر و فرهنگ غنی اش، خانه جاذبه هایی بی نظیر مانند غار کرفتو، دریاچه زریوار و معماری پلکانی اورامانات تخت است. اما در میان این زیبایی ها، آیین پیر شالیار جایگاهی ویژه دارد؛ جشنی که هر سال در نیمه اردیبهشت و بهمن ماه در روستای اورامانات برگزار می شود و نمادی از اتحاد، ایمان و عرفان است. در این مراسم با شکوه، مردان با لباس های محلی کردی در حلقه ای هماهنگ، با ذکر «الله» و نواختن دف، حال و هوایی معنوی ایجاد می کنند. رقص و سماع عرفانی، اوج این جشن است که شرکت کنندگان را به حالتی از جذبه روحانی می برد.
مراسم پیر شالیار نه تنها یک جشن، بلکه یادگاری از مردی عارف و حکیم است که در فرهنگ این دیار جاودانه شده است. شرکت در این مراسم فرصتی برای تجربه ای عمیق و متفاوت در دل طبیعت و آشنایی با روح فرهنگ مردمان کردستان است. در این مقاله به معرفی کامل مراسم پیر شالیار و تاریخچه و آیین های مختلف این جشن می پردازیم.
جشن عروسی پیر شالیار چگونه است؟
آیین کهن پیر شالیار یکی از زیباترین مراسم فرهنگی منطقه اورامانات است که ریشه در افسانه ها و باورهای عمیق مردم این سرزمین دارد. این مراسم که به عروسی پیر شالیار معروف است، قدمتی هزار ساله یا حتی بیشتر دارد و هر سال در نیمه زمستان، با شور و شکوهی وصف ناپذیر برگزار می شود.
جشن پیر شالیار در واقع بزرگداشت سالگرد ازدواج یک پیر عرفانی است که از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در دل و ذهن مردم این منطقه داشته است. داستان هایی پر از کرامت و حکمت از این شخصیت روایت شده که او را به اسطوره‌ای جاودان در فرهنگ کردستان تبدیل کرده است.
در دل طبیعت زیبای گیلان در نزدیکی شهرستان شفت به بازدید آبشار دودوزن بروید.
این مراسم فقط یک جشن محلی نیست؛ بلکه رویدادی است که مردم از سراسر اورامانات، دیگر نقاط کردستان و حتی از خارج از ایران را به سوی خود می کشاند. مراسم پیر شالیار، با فضایی عرفانی و معنوی، روح همبستگی و ارتباط را در دل شرکت کنندگان زنده می کند و یادآور تاریخ و هویت این دیار کهن است.
پیر شالیار کیست و چرا نامش در قلب مردم کردستان جاودانه است؟
روایت های گوناگونی درباره شخصیت اسرارآمیز و محبوب پیر شالیار وجود دارد؛ برخی او را یکی از بزرگان دین زرتشت و فرزند جاماسب می دانند که هزاران سال پیش زیسته و به مراحل بالای کمال انسانی دست یافته است. این گروه معتقدند پیر شالیار با معجزات و کراماتش الهام بخش زندگی مردم بوده و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ معنوی این سرزمین دارد.
اما در روایتی دیگر، پیر شالیار به عنوان یکی از نوادگان امام صادق (ع) معرفی شده است. او که با نام سید مصطفی عریضی شناخته می شود، در سال های ۴۹۷ تا ۵۶۱ هجری قمری در اورامانات تخت به دنیا آمده است. دوران کودکی اش را به یادگیری علم در شام و کردستان گذراند و سپس به شاگردی عبدالقادر گیلانی، یکی از بزرگان صوفیه، درآمد. پس از طی مراحل تزکیه نفس، به زادگاه خود بازگشت تا مردم این منطقه را به سوی عرفان و معرفت راهنمایی کند. دوران زندگی پیر شالیار در اورامانات، این منطقه را به سرزمینی از عرفان و معنویت تبدیل کرد. خانه او نه تنها مأمنی برای مردم محلی، بلکه مکانی مقدس برای عرفا و بزرگان صوفیه بود که از سراسر سرزمین های دور و نزدیک برای بهره بردن از کرامات او به اینجا می‌آمدند. احترام و ارادت مردم به پیر شالیار از دیرباز تاکنون زنده است و مراسمی همچون عروسی پیر شالیار گواهی بر این عشق و دلبستگی است.
آرامگاه پیر شالیار کجاست؟
آرامگاه پیر شالیار در دل روستای اورامانات تخت قرار دارد، جایی که با سادگی بنا و گنبد فیروزه‌ای آن جلوه‌ای از معنویت را به نمایش می گذارد. این آرامگاه در میان مردم منطقه از احترام و قداست بالایی برخوردار است و دخیل های بسته شده به اطراف آن، نشانه ای از باور و ارادت عمیق مردمان است.
در کنار آرامگاه، خانه و چله خانه پیر شالیار نیز از مکان های مقدس اورامانات به شمار می‌آیند؛ مکان هایی که همچنان روح عرفان و معنویت را در خود حفظ کرده و جاذبه ای برای زائران و گردشگران معنوی محسوب می شوند. اگر به کردستان و شرکت در مراسم پیر شالیار می روید به روستای پالنگان که معماری پلکانی دارد نیز بروید.
تاریخچه و افسانه عروسی پیر شالیار
داستان مراسم پیر شالیار، روایتی افسانه‌ای از معجزه، عشق و پیروزی بر شر است که نسل به نسل میان مردم اورامانات نقل شده و امروز به آیینی پرشکوه و معنوی تبدیل شده است.
روایت از زمانی آغاز می شود که شاه بهار خاتون، دختر پادشاه بخارا، به بیماری عجیبی دچار می‌شود و توانایی شنیدن و سخن گفتن خود را از دست می‌دهد. پزشکان بسیاری تلاش می کنند او را درمان کنند، اما هیچ کدام موفق نمی شوند. پادشاه که ناامید شده، فرمانی صادر می کند: هرکس دخترش را شفا دهد، همسر او خواهد شد.
آوازه کرامات و معجزات پیر شالیار، عارفی نامدار از اورامانات، به گوش پادشاه می رسد. او شاهزاده و برادرش را به این سرزمین کوهستانی می فرستد، شاید معجزه‌ای رخ دهد. وقتی شاه بهار خاتون به نزدیکی اورامانات می رسد، نخستین نشانه های شفا ظاهر می شود؛ او توان شنیدن را دوباره به دست می‌آورد. اما ماجرای اصلی زمانی رخ می دهد که او به نزدیکی خانه پیر شالیار می رسد و شاهزاده در این لحظه صدای نعره‌ای هولناک از درون تنوره دیوها می شنود، جایی که گفته می شود دیوی خبیث در آن پنهان شده بود. با کشته شدن این دیو، زبان شاه بهار خاتون باز می شود و او دوباره سخن گفتن را آغاز می کند. وفای به عهد پادشاه بخارا، او را به عقد پیر شالیار درمی‌آورد و جشن عروسی این دو به یکی از بزرگ ترین آیین های مردمان اورامانات تبدیل می شود.
این داستان که در قلب تاریخ و فرهنگ مردم اورامانات جای گرفته، امروز در قالب مراسم باشکوه پیر شالیار زنده نگه داشته شده است. مراسمی که نه تنها جشن عرفان و معنویت است، بلکه نمادی از پیروزی بر تاریکی و گرامیداشت کرامت انسانی به شمار می رود.
زمان و محل برگزاری آیین کهن پیر شالیار
مراسم پیر شالیار یکی از کهن ترین آیین های مردمان اورامانات است که هر سال دو بار برگزار می شود؛ یک بار در میانه زمستان و دیگری در میانه بهار. اما مراسم اصلی، همان جشنی است که ۴۵ روز پس از آغاز زمستان، در نیمه بهمن ماه، برگزار می شود و به مدت سه روز فضای اورامانات تخت را سرشار از شور و معنویت می کند. آغاز این آیین با تقسیم گردوهای درخت وقفی خانه پیر شالیار، توسط متولی او میان اهالی اورامانات و روستاهای اطراف، اعلام می‌شود. این اتفاق معمولاً بین ۱۱ تا ۱۵ بهمن رخ می دهد و سه روز اصلی جشن شامل چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه است.
محل برگزاری این مراسم نیز در منطقه اورامانات تخت، در استان کردستان واقع شده است؛ جایی که آرامگاه پیر شالیار با سادگی و قداست خود، قلب این آیین را شکل می دهد.
آداب و رسوم مراسم پیر شالیار
مراسم پیر شالیار با مجموعه ای از آیین های زیبا و منحصر به فرد برگزار می‌شود که هرکدام داستان و معنای خود را دارند.
- آغاز جشن با تقسیم گردوها
جشن پیر شالیار از چهارشنبه هفته قبل از مراسم اصلی آغاز می شود. در این روز، متولی آرامگاه گردوهای باغ پیر شالیار را میان کودکان و نوجوانان روستا تقسیم می کند. این گردوها سپس توسط کودکان به اهالی روستا می رسند و خبر آغاز مراسم را به همه می‌دهند. در این مدت، خانواده ها نیز مشغول آماده کردن بسته هایی از تنقلات، گردو و بیسکوییت می شوند تا در مراسم کلاو روچنه، شور و شادی را به خانه ها بیاورند.
- مراسم کلاو روچنه
یکی از جذاب ترین بخش های مراسم، آیین کلاو روچنه است که مخصوص کودکان است و از عصر سه شنبه آغاز می شود و تا صبح چهارشنبه ادامه دارد. این مراسم از محله سرپیر در اورامان تخت شروع می‌شود. کودکان با کیسه هایی در دست، خانه به خانه می روند و با گفتن عبارت “کلاو روچنه”، از صاحبان خانه تنقلات می گیرند. صاحبان خانه ها که از قبل کیسه هایی از گردو، بیسکوییت و تنقلات آماده کرده‌اند، کیسه های کودکان را پر می کنند و آن ها را شادمان راهی خانه بعدی می کنند.
تا صبح چهارشنبه و طلوع آفتاب، این مراسم پرشور ادامه می یابد. کودکان در سحرگاه با همان هیجان شب گذشته، به در خانه ها می روند و شور جشن را در هوای خنک صبحگاهی پخش می کنند.
- آیین قربانی در مراسم پیر شالیار
پس از پایان مراسم کلاو روچنه و تقسیم گردوها، آیین دیگری که نشان دهنده همبستگی و نذر مردمان منطقه است، آغاز می شود. حوالی ساعت ۹ صبح، اهالی اورامانات گرد هم می‌آیند تا دام هایی را که برای مراسم پیر شالیار نذر شده‌اند، قربانی کنند. این دام ها که معمولاً در اواخر پاییز توسط مردم به متولی جشن سپرده می شوند، تا زمان برگزاری مراسم تحت مراقبت قرار می گیرند. تعداد آن ها به ۷۰ تا ۸۰ رأس می رسد و قربانی کردن این دام ها بخشی از آیین مقدس جشن است.
بخشی از گوشت این قربانی ها برای تهیه آش مخصوص مراسم استفاده می شود، آشی که عطر و طعم آن در فضای اورامانات می پیچد و باقی گوشت ها نیز میان اهالی روستا تقسیم می شود تا همگان در این نذر و برکت سهیم باشند. آیین قربانی در جشن و مراسم پیر شالیار، نمادی از بخشش، سخاوت و پیوندی عمیق میان مردم این سرزمین با فرهنگ و باورهای کهن‌شان است.
- آیین پخت آش ولوشین
یکی از مراحل مهم و پرشور در جشن پیر شالیار، پخت آشی به نام ولوشین است که با گوشت های قربانی تهیه می‌شود. این مراسم از عصر چهارشنبه، پس از اقامه نماز عصر آغاز می شود و حال و هوایی معنوی و گرم به فضای اورامانات تخت می بخشد. پخت این آش نمادی از اتحاد و همبستگی است؛ چرا که پس از آماده شدن، میان اهالی روستا و مهمانانی که از مناطق دور و نزدیک برای شرکت در این مراسم آمده‌اند، تقسیم می شود. بوی دلنشین آش ولوشین که در فضا می پیچد، بهانه‌ای برای گرد هم آمدن و تجربه لحظاتی ناب از با هم بودن است.
در کنار پخت آش، محوطه خانه پیر شالیار میزبان مراسم دف زنی و رقص عرفانی است. نوای دف و حرکات هماهنگ و روحانی رقصندگان، حال و هوایی عرفانی به جشن می بخشد و همه را در حس معنوی و شورانگیز این آیین غرق می کند. این بخش از مراسم تا غروب ادامه دارد و روح سنت و ایمان را در دل حاضران زنده نگه می دارد.
- آیین دف زنی، رقص و سماع عرفانی در مراسم پیر شالیار
یکی از جذاب ترین و پرشورترین لحظات جشن پیر شالیار، آیین دف زنی، رقص و سماع عرفانی است که عصر روز پنج شنبه، با حضور اهالی روستا و گردشگران برگزار می‌شود. این مراسم، به شکلی جمعی و هماهنگ اجرا می شود و در آن، گروهی از افراد مسئول هدایت سماع کنندگان هستند، در حالی که دیگران با نواختن دف، فضای جشن را به اوج شور و معنویت می رسانند. حرکات رقص عرفانی با ضربات دف و نوای دل انگیز آن در هم آمیخته و جشن را به یک تجربه عرفانی عمیق تبدیل می کند. این آیین تا غروب ادامه می یابد و مردم را در حال و هوای معنوی خود غرق می کند.
- شب نیشت
پس از آیین دف زنی و سماع، اهالی روستا در خانه پیر شالیار گرد هم می‌آیند و در فضایی پر از راز و نیاز، ذکرها و تهلیله ها را با صدای بلند می خوانند. این شب که به شب نیشت معروف است، فرصتی برای ارتباط روحی عمیق با ذات الهی و همبستگی میان افراد است. در این شب، اشعار عرفانی نیز خوانده می شود و فضای خانه پیر شالیار، به معنوی ترین شکل ممکن، پر می شود.
- راز و نیاز در آرامگاه پیر شالیار
روز جمعه، اهالی اورامان تخت به زیارتگاه پیر شالیار می روند. در این مکان مقدس، به درختان اطراف آرامگاه پارچه های دخیل می بندند و دعا می خوانند. این لحظات معنوی به دنبال خواندن ذکر و دعا برای آرامش روح، افراد را برای مراسم نماز جمعه راهی مسجد می کند.
- آیین تربه
آخرین بخش از مراسم پیر شالیار، آیین تربه است که در روز جمعه، یک هفته پس از مراسم اصلی برگزار می شود. در این روز، زنان روستا با استفاده از آرد گندم، مغز گردو، عطریان و سبزیجات کوهی نانی محلی به نام گته مه ژگه می پزند. در این روز، تمام مردم اورامان تخت با نان های پخته شده به زیارتگاه پیر شالیار می روند و نان ها را میان اهالی طایفه خود تقسیم می کنند. بسیاری از مردم این نان ها را با ماست میل می کنند و در کنار هم به راز و نیاز پرداخته و مراسم را به پایان می رسانند.
سخن پایانی
در طول تاریخ، بسیاری از آیین ها و مراسم ها در گذر زمان از یادها رفته‌اند و تنها خاطره‌ای کمرنگ از آن ها باقی مانده است. اما آیین عروسی و مراسم پیر شالیار یکی از آن رسوم ماندگاری است که نه تنها از حافظه تاریخی مردم کردستان پاک نشده، بلکه همچنان با شور و شکوهی وصف ناپذیر برگزار می شود.
از دیگر روستاهای دیدنی و جذاب برای گردش روستای بیابانک سرخه سمنان را بعنوان مقصد بعدی سفر خود انتخاب کنید.
